Kleros Nedir?

Genel bir tanım yapacak olursak. Anlaşmazlıkların online olarak çözülmesini sağlayan platformdur. Hukuk sisteminin blockhain’e entegre edildiği bu sistemde Kleros sayesinde bütün anlaşmazlıklar çözülebiliyor. Peki bu anlaşmazlıklar nasıl çözülüyor? Kararları kim veriyor? Kleros (PNK) tokenları ne işe yarıyor? Bu gibi konulara değinmeden önce biraz hukuk tarihinden bahsetmek istiyorum.

Pay, hak anlamına gelen Kleros kelimesi aynı zaman toprak parçası anlamına da gelmektedir.

Klerosun bu çözüm platformunun yapıtaşı olan PNK tokenı yani Pinakion ‘un eski tarihteki anlamı ise “Yargıç olduktan sonra alınan tahta”. Bu resimden de anladığımız üzere Kleros’da yargıç olabilmek için PNK (Pinakion) tokenlarına sahip olmamız gerek. Bu konunun ayrıntılarına girmeden hemen önce genel olarak Kleros’un nasıl işlediğine değinelim.

Nasıl işler?

Genel hatlarına değinecek olursak. Kleros, anlaşmazlık yaşanan durumları akıllı kontrat üzerinden jüri sistemi ile çözer. Peki bu juriler kim tarafından seçilir? Nasıl jüri olunur? Jüri olmanın faydaları var mıdır?
Jüri olabilemeniz için gereken tek şart PNK token sahibi olmanız ve onu stake etmenizdir(kilitlemenizdir). Bu sayede jüri olursunuz. Anlaşmazlıkların çözümlerinde jüriler rastgele seçilir ve katılımları sonucunda da ödüllendirilir. Ancak Kleros’da jürilerin kararlarını rastgele vermemesi ve anlaşmazlıları olabildiğince adil ve detaylı olarak incelemesini sağlamak için ceza sistemi de uygulanır, yani diyelim ki bir anlaşmazlık için seçilen 3 jüriden biri sizsiniz ancak davayı yeterli incelemediniz. O zaman verdiğiniz karar diğer 2 jüriden farklı ise stake ettiğiniz PNK’lerden size ceza kesilir. Bu sayede insanların uzman olmadığı konularda da jürilik yapma ihtimali minimalize edilmiş oluyor. Her anlaşmazlık sonucu jüri çoğunluğunun verdiği karar uygulanır ancak klasik hukuk sisteminde de olduğu gibi temyiz hakkı her zaman mevcuttur. Ancak temyize gidilmesi demek daha çok jürinin görüşünün alınması yani daha çok jüriye ödeme yapılması anlamına da gelmektedir. 500 den fazla jürinin katıldığı Kleros’un en büyük anlaşmazlığı olan “Case 302” de jürilere toplamda 35 ETH dağıtıldı.

Bunun yanında Kleros’un bu jüri sistemine entegre ettiği bir çok ürün mevcut bu ürünlere de genel hatlarıyla değinmek istiyorum.

Curate

Kleros Curate sayesinde isteyen herkes belirli kurallar ile liste oluşturabilir. Örneğin ebay gibi satış platformu olduğunu ve bu platformda bütün kullanıcıların merkeziyetsiz bir şekilde alışveriş yapabileceğini düşünelim. Tamamen merkeziyetsiz bir satış platformunda herkes istediği ürünü satışa koyarsa bu platformu kullanan insanları rahatsız edebilir. Ancak diğer bir yandan merkezi sistemlerde de tam tersi sorunlar yaşanabiliyor. Görmek istediğimiz bir ürünü bulamayabiliyoruz. Curate sistemi tam olarak bu problemi ortadan kaldırıyor. Satmak istediğimiz ürünü ilk önce bu listeye eklemek için talep oluşturuyoruz ve her talep için gereken rehin ücretini de bu talep ile birlikte akıllı kontrata gönderiyoruz. Talebimiz belirlenen süre boyunca itiraz edilebilir bir şekilde bekliyor. Eğer bizim listelemek istediğimiz bu ürünün kurallara uymadığını düşünen bir kullanıcı varsa bu ürüne bizim ödediğimiz kadar rehin ücreti ödeyerek itiraz edebiliyor. İtiraz edildiği durumlarda anlaşmazlık yine jüriler tarafından çözülüyor ve kazanan taraf kaybeden tarafın rehin ücretini ödül olarak alıyor. Tabii ki jürilerin ücreti kesildikten sonra. İtiraz eden kişi haklı bulunursa ürün listeye eklenmez ve ürünü listelemek isteyen kullanıcı ödediği rehini kaybeder. Ayrıca eğer belirlenen süre boyunca hiç kimse ürüne itiraz etmezse ürün direk listeye eklenir ve listeme talebinde bulunan kullanıcı rehin ücretini geri alır. Bu şekilde Curate sayesinde merkeziyetsiz bir listeleme sistemi oluşturulabiliyor.

Token² Curated Registry (T2CR)

Yukarıda bahsettiğimiz Curate sisteminin ERC20 tokenlar için kullanılan versiyonu diyebiliriz. Bildiğiniz üzere bazı merkeziyetsiz borsalarda bütün kullanıcılar istediği tokenı listeyebiliyor. Bu karmaşanın önüne geçebilmek için oluşturulan bu liste ile sadece onaylı ve resmi token adresleri onaylanıyor. Uniswap’ın kullanımının oldukça arttığı bu dönemlerde kullanıcıların almak istedikleri tokenı tekrar tekrar kontrol etmeleri gerekiyor çünkü aynı isimde birçok sahte token mevcut. Uniswap.ninja ise uniswap’ın T2CR kullanılmış halidir. Bu sayede merkeziyetsiz borsalarda karmaşa önleniyor ve yanlış işlem yapma ihtimaliniz minimuma indiriliyor.

Crypto Unlocked

Crypto Unlocked ise belirli bir tarih ve hedef belirterek kampanya oluşturulmasını sağlayan platformdur. Ben şahsi olarak biraz adak adamaya benzetiyorum crypto unlocked sistemini. Herkesin kampanya yaratabildiği bu platformda belirlediğiniz son tarihe kadar herkes katılımda bulunabilir ve eğer belirlediğiniz hedef gerçekleşirse oluşturduğunuz kampanyada biriken meblağ yine kampanyada belirttiğiniz cüzdan adresine gönderilir. Örnek vermek gerekirse Chiliz için açılan bu kampanyada ekibin hedeflediği gibi 2020 sonuna kadar 50 takım ile partnerlik hedefi gerçekleşirse bu kampanyada toplanan ETH’lar (şuan için 0,715) Binance Charity Foundation’ın resmi ETH cüzdanına gönderilecektir. Ancak ekip hedefine ulaşamazsa bu ETH’lar geri iade edilir. Bunun yanı sıra bu sistem roadmaplerinde hedef belirten bazı projelerde de yatırım amaçlı kullanılabilir. Örneğin 2021'in ilk çeyreğine kadar yapacağını belirttiği bir geliştirmeyi ekip zamanında yaparsa yatırım yapılan miktar ekibin cüzdanına gönderilir ancak geliştirme yapılamazsa yatırılan miktarlar tamamen geri iade edilir. Bu ve bunun gibi örnekler arttırılabilir. Peki sizce bu hedeflerin gerçekleşip gerçekleşmediği nasıl belirleniyordur? Tabii ki jüriler.

Omen

Omen ise bir bilgi pazarı platformudur. Kullanıcılar istedikleri pazara katılabilir ve ellerindeki varlıkları riske ederek kar elde edebilir. Ayrıca siz de kendi pazarınızı oluşturabilirsiniz. Mesela “Türkiye’de 2020 sonuna kadar tekrar sokağa çıkma yasağı çıkar mı?” -Evet +Hayır gibi. Süreç sonrası çıkan sonuca göre haklı çıkan kullanıcılar haksız çıkan kullanıcıların varlıklarını ödül olarak alırlar.

Linguo

Henüz kullanıcıların hizmetine sunulmamış olan Linguo ise benim favorim. Kripto piyasasında da sıklıkla karşılaştığımız çeviri sorunlarına çözüm getirecek bir platform. Çeviri yaptırmak isteyen kişileri, projeleri ve şirketleri çevirmenlerle buluşturan bu platform, çeviri yaptıracak kişilerden alınacak ücreti çevirmene ödeyecek ancak şöyle bir farklılık var. Yapılan çeviriyi diğer çevirmenler de belirli bir süre boyunca inceleyebilecek ve yanlış, hatalı veya eksik çeviriler bulursa ve jüri kararıyla haklı çıkarsa çevirmenin alacağı ödemeyi hatayı/eksiği bulan çevirmen ödül olarak alacak. Bu sayede çevirmenlerin daha verimli ve dikkatli çalışması sağlanacak ve kalitesiz, kopyala-yapıştır çeviriler azalacaktır. Çeviri yaptıran kişilerin yapılan çevirinin kalitesini kontrol etmesi oldukça zor olduğu için bu işi Linguo yapacak. Tabi tek yararı çeviri yaptırmak isteyen kullanıcılara değil. Bu sistem sayesinde kalitesiz çeviri yapan kişiler ve yeterli yetkinlikte olmadığı halde sürekli çeviri işleri alan çevirmenlerin(!) işleri zorlaşacak ve işini layıkıyla yapan çevirmenler de platformu rahatlıkla ve adil bir rekabetle kullanabilecektir.

Projenin genel hatlarına yeterince değindiğimizi düşünüyorum. Şimdi de Kleros’un başarılarına bir göz atalım.

Vitalik’in Kleros Tutkusu

Vitalik, ETH New York Zirvesi’nde Kleros’dan övgü ile bahsetmişti. Hala Kleros’u yakından takip ediyor ve twitter’da da rekor kıran Case 302'yi görmezden gelememişti.

Kleros, “ European Commision’s Horizon 2020 Blockchains for Social Good Prize” ödülünü kazandı

Kleros’a dair sahip olduğum bilgi birikimini elimden geldiği kadar aktarmaya çalıştım. Umarım okurken hem bilgi sahibi olmuş hem de keyif almışsınızdır.

Originally published at https://kriptokoin.com on August 21, 2020.